Độ phì nhiêu của đất là điều kiện thiết yếu cho sự thành công của canh tác. Tổ tiên loài người đã biết rằng đất đai màu mỡ nhất là đất có một lớp đất dày, sẫm màu, tơi xốp bên dưới bề mặt. Họ không biết tên của nó, nhưng họ hiểu rằng nếu không có nó, cây trồng sẽ không thể sinh trưởng. Lớp đất này được gọi là mùn. Cho đến ngày nay, nó vẫn được coi là thước đo chính về độ phì nhiêu của đất, một chỉ số quan trọng về chất lượng và tính hữu ích của đất đối với nông nghiệp.
Mô tả về chất và cơ chế hình thành của nó
Mùn được hình thành từ sự kết hợp phức tạp giữa xác thực vật và động vật, được xử lý bởi vi sinh vật đất và hình thành dưới tác động của một số điều kiện tự nhiên. Nó bao gồm các axit humic không tan trong nước và humin, humat và fulvat. Lượng mùn thay đổi tùy theo từng loại đất. Nó chiếm tới 85-90% chất hữu cơ trong đất.
Chất này được hình thành thông qua quá trình humic hóa. Đây là quá trình chuyển hóa xác thực vật và động vật trong điều kiện yếm khí, tức là không có hoặc có rất ít oxy. Quá trình này chịu ảnh hưởng đáng kể của các vi sinh vật đất có nguồn gốc khác nhau. Dưới tác động của chúng, các thành phần của chất hữu cơ không chỉ phân hủy thành các thành phần đơn giản nhất mà còn được chuyển hóa thành các chất khác ở dạng dễ hấp thụ cho cây trồng. Các thành phần humic là đặc trưng chỉ có ở đất và không tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác.
Quá trình hình thành mùn phụ thuộc phần lớn vào điều kiện khí hậu. Trong điều kiện ấm áp và ẩm ướt, tàn dư nhanh chóng khoáng hóa và không xảy ra tích tụ. Trong điều kiện lạnh, xác thực vật và động vật khan hiếm, và lớp mùn hình thành cực kỳ chậm, mất hàng thiên niên kỷ chứ không phải hàng thế kỷ. Điều kiện thuận lợi hơn là điều kiện ôn đới, nơi nhiệt độ, độ ẩm và lượng tàn dư hữu cơ cân bằng hoàn hảo.
Phân loại đất theo hàm lượng mùn
Hàm lượng mùn có thể thay đổi đáng kể giữa các loại đất, từ 0,05% ở đất bán sa mạc nâu nghèo nhất đến 10-20% ở đất chernozem. Các loại đất sau đây chứa hàm lượng chất này cao nhất:
- Đất đồng cỏ.
- Đất vùng đồng bằng ngập lụt.
- Chernozem.
Hàm lượng mùn trong đất không thể ổn định, vì hàm lượng của nó tăng và giảm tùy thuộc vào nhiều yếu tố: hoạt động của con người, điều kiện tự nhiên, số lượng cây trồng và nhu cầu của chúng, cũng như các biện pháp canh tác. Do đó, các giá trị trung bình đặc trưng của từng loại đất cụ thể được sử dụng trong tính toán.
Nó đóng vai trò gì trong tự nhiên?
Mặc dù cây trồng có thể phát triển mà không cần đất trong điều kiện nhân tạo, chẳng hạn như hệ thống thủy canh, nhưng trong tự nhiên, sự hiện diện của mùn quyết định giá trị dinh dưỡng của đất và khả năng hỗ trợ một số loại cây nhất định. Một số có thể phát triển tốt trên đất nghèo dinh dưỡng, trong khi những loại khác cần đất giàu mùn để cho ra một vụ mùa bội thu, chất lượng cao.
Ngoài chức năng dinh dưỡng, mùn còn có đặc tính quan trọng là tạo nên cấu trúc cho đất. Đất giàu chất này có cấu trúc nhẹ, dễ thấm nước, nhưng vẫn giữ được đủ độ ẩm cho cây sinh trưởng, ra hoa và kết trái. Mùn có thể chứa tới 80-90% trọng lượng của chính nó, tạo điều kiện lý tưởng cho cây sinh trưởng và nảy mầm cũng như phát triển.
Cấu trúc đất tơi xốp, sần sùi được duy trì nhờ các vi sinh vật thông qua quá trình mùn hóa. Người ta cũng tin rằng mùn không chỉ đóng vai trò là chất dinh dưỡng mà còn là chất giống như hormone trong sinh lý thực vật.
Có nguy cơ làm hỏng nó không?
Cả thiên nhiên và con người đều có thể phá hủy lớp mùn, và tác động tiêu cực của con người còn nghiêm trọng hơn tất cả các thảm họa thiên nhiên và thảm họa cộng lại. Lớp mùn bị phá hủy bởi lũ lụt, động đất, núi lửa phun trào, lốc xoáy, bão, gió mạnh, hạn hán và sự xâm lấn của sa mạc vào đất đai màu mỡ. Tuy nhiên, thiệt hại còn lớn hơn do nạn phá rừng và khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên, khai thác khoáng sản, phát triển nông nghiệp và mất cân bằng sinh thái.
Tuy nhiên, nguy cơ làm hỏng lớp mùn lớn nhất xảy ra do các biện pháp canh tác nông nghiệp không đúng cách. Những biện pháp này bao gồm:
- Bón phân đạm tràn lan. Đất bị bão hòa nitrat, và lớp mùn giảm dần do vi sinh vật, được kích thích bởi nitơ, phân hủy nhanh hơn.
- Hạn hán và xói mòn dẫn đến tình trạng khô hạn và phong hóa lớp đất bề mặt giàu mùn.
- Độ ẩm quá cao gây ra hiện tượng axit hóa đất và đẩy nhanh quá trình tích tụ axit humic. Điều này làm tăng hàm lượng mùn danh nghĩa trong đất, nhưng lại tồn tại trong các hợp chất không thể cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng. Kết quả là đất bị dư thừa mùn, nhưng hậu quả lại vô cùng tai hại.
- Việc bỏ hoang ruộng đồng. Việc thiếu chất hữu cơ làm chết các vi sinh vật đất hình thành lớp mùn. Hơn nữa, đất trống dễ bị ảnh hưởng bởi các tác động tiêu cực từ môi trường.
Nó khác với đất mùn như thế nào?
Trong cuộc sống hàng ngày, các thuật ngữ "mùn", "phân trộn" và "đất mùn" được coi là đồng nghĩa, nhưng thực tế không phải vậy. Các khái niệm này có liên quan, nhưng không hoàn toàn giống hệt nhau. Đất mùn hình thành trong đất thông qua các quá trình tự nhiên mà các nhà khoa học chưa hiểu rõ. Nó bao gồm gần 90% tàn dư thực vật và được coi là một trong những sản phẩm cuối cùng của quá trình phân hủy chất hữu cơ.
Phân hữu cơ cũng được làm từ các tàn dư thực vật đã trải qua quá trình phân hủy và lên men phức tạp trong điều kiện được kiểm soát. Vật liệu ủ phổ biến nhất bao gồm cỏ dại, chất thải cây trồng, phế liệu và các chất khác có thể phân hủy.
Mùn là phân động vật đã mục nát. Khi phân hủy hoàn toàn, có cấu trúc và hình dạng giống như mùn, nó được gọi là phân trộn.
Quy định và điều khoản sử dụng mùn
Để cải tạo đất, hãy sử dụng phân trùn quế thương mại, có thể ở dạng lỏng hoặc dạng hạt. Phân mùn lỏng có thể được sử dụng bất kể mùa nào và có tác dụng như một loại phân bón cho cây trồng trong chậu và đất trống. Phân mùn lỏng thích hợp để bón rễ và bón lá, cũng như để ngâm hạt trước khi gieo. Dung dịch phải ấm. Không nên sử dụng phân bón trong giai đoạn ra hoa hoặc hình thành quả.
Khi trồng cây giống và cây con, trong quá trình đào đất, cần bổ sung thêm mùn khô.
Sản phẩm này cũng thích hợp làm phân bón trong giai đoạn sinh trưởng tích cực của cây trồng và giai đoạn gieo trồng. Chất này đã được chứng minh là đặc biệt hiệu quả cho việc trồng cây nông nghiệp, cây hoa và cây cảnh trong nhà kính, cũng như trong làm vườn trong nhà. Nó cải thiện độ thấm và cấu trúc của đất, hàm lượng dinh dưỡng và khả năng thấm nước. Nhờ đó, cây trồng sinh trưởng tốt hơn, ra hoa lâu hơn và cho năng suất cao.
Tôi có thể tự nấu được không?
Việc tạo ra mùn trong tự nhiên mất hàng tháng, đôi khi hàng năm, hàng thập kỷ hoặc hàng thế kỷ, tùy thuộc vào điều kiện môi trường và nguồn nguyên liệu. Hơn nữa, quá trình hình thành mùn vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ, và nhiều khía cạnh vẫn chưa được các nhà khoa học làm rõ. Do đó, hiện tại, chưa thể khẳng định rằng có thể tạo ra một loại mùn tương tự hoàn toàn trong tự nhiên tại nhà. Bạn có thể tăng hàm lượng mùn trong đất bằng các phương pháp sau:
- Bổ sung chất hữu cơ – mùn, than bùn, phân trộn, cày xới tàn dư thực vật, sử dụng phân xanh.
- Việc sử dụng các vi sinh vật có lợi giúp đẩy nhanh quá trình hình thành, ví dụ như dưới dạng chế phẩm cô đặc "Baikal", "Trichoderma", "Biocomplex-BTU", "Radiance", v.v.
- Ứng dụng của humate, axit humic và các chế phẩm từ chúng như "Gumipas", "Gumat Universal", "Gumino de Gallina" và nhiều chế phẩm khác.
Công nghệ nông nghiệp phù hợp và bảo vệ đất khỏi sự tàn phá có tầm quan trọng rất lớn.
Quy tắc lưu trữ và các biện pháp phòng ngừa an toàn khi áp dụng
Nếu cần lưu trữ mùn chưa sử dụng trong mùa sinh trưởng của cây trồng, cần tuân thủ các quy tắc sau:
- Vật tư phải được bảo vệ khỏi các chất lạ, vì vậy chúng phải được lưu trữ trong các thùng chứa "thoáng khí" đặc biệt, chẳng hạn như túi đặt trên giá đỡ, kệ hoặc giá đỡ đặc biệt.
- Chất này có thể bị hỏng khi đông lạnh, do đó nhiệt độ phòng không được giảm xuống dưới mức đóng băng.
- Điều quan trọng là phải duy trì độ ẩm ổn định vì quá khô sẽ phá vỡ cấu trúc và làm giảm giá trị, trong khi độ ẩm cao có thể dẫn đến nấm mốc phát triển hoặc sản phẩm bị chua.
- Chất này phải được lưu trữ ở những khu vực kín, nhà kho hoặc phòng tiện ích mà những người không có nhiệm vụ không thể tiếp cận.
Sản phẩm cần được kiểm tra định kỳ để phát hiện độ ẩm cao hay thấp cũng như tình trạng nhiễm sâu bệnh.
Mùn là chất không độc hại, vì vậy không cần biện pháp bảo hộ đặc biệt nào khi sử dụng. Hãy mặc quần áo bảo hộ, kính bảo hộ và khẩu trang để tránh tiếp xúc với mắt và đường hô hấp, cũng như đeo găng tay để tránh nhiễm trùng do các vết cắt nhỏ và trầy xước trên tay, như khi làm việc với đất. Sau khi hoàn thành công việc, hãy rửa mặt và tay bằng xà phòng, tắm rửa và thay quần áo.
Đất giàu mùn là một tài sản thực sự, cho phép thu hoạch nhiều sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao, có giá trị và bổ dưỡng, đồng thời cũng là nguồn thảm thực vật tự nhiên tươi tốt.